Tashkil topgan banklarimiz 2021-yilning to‘rtннчи oydagi ilk borlarda muammoli kreditlar sohasida kamchiliklarni turli ko‘rinishlarda his etdilar. Ulush mavzuga bag‘ishlangan holatni o‘z ichiga olgan holda, banklar tomonidan taklif etilayotgan kreditlarning nisbatan katta qismi muammolilardan iboratligi aniqlandi.
Umumiy hajmda bir necha mln. dollar aralashgan kreditlarning 30% gacha qismi muammoli hisoblanib, ular kredit olishda zarur bo‘lgan shartlarga rioya qilib berilmadi. Muammolardan tashqari, banklar kredit muddatlarini kamaytirib, foiz stavkalari ko‘paytirishga ham boshladilar.
Bu hol faqat o‘zbekistonliklariga boshqa mamlakatlardagi foydalanuvchilariga qaraganda tasir etmadi. Bunday qadam banklar tomonidan xalqaro tashkilotlarda kuzatilishi lozim bo‘lgan amalga oshirilgan, ammo natijaviy sabablarga bog‘liq xali ochilmaganligiga qaramay, banklar boshqacha bir manbada oldingi hujjatlar asosida kreditlarni beradigan holatda chiqdilar.
2022-yiliga kelib chiqqan davlat banklarida muammoli kreditlar artmoqda
2022-yil umumiy darajada nisbatan nisbiy yuqori miqdorda tashkil etilgan davlat banklarida muammoli kreditlar artmoqda. Bu muddat ichida O’zbekiston banklari o’z faoliyatini rivojlantirish va moliyalashtirish maqsadida katta mablag‘larda kredit olishga harakat qilgan. Bu holat, davlat banklarining muvaffaqiyatli ishlash ulushidagi noyob namunalariga misol bo‘ladi.
- O‘zbekiston banklari tomonidan to‘rt oy ichida ilk bor kreditlarni taqdim etilish imkoniyati yaratildi. Shu muddat ichida, ulushda ommabop mahsulotlarni import qilish boshqa kompaniyalarga o’tkazishga imkon yaratildi.
- O‘zbekistondagi banklar muammoli kreditlar ko‘paydi. O‘zbekiston banklarining daromad darajasining o‘sishi, xususiy banklarining kuchli moliyalashganlik holati, joriy yili o‘zaro uzviy bog‘lashishmalar tufayli mahalliy korxonalarga mablag‘larni yengillashtirishga imkon yaratildi.
- 2022-yilda umumiy miqdordagi muammoli kreditlar oshdi. Bu davlat banklari va korxonalarning kredit olishda zamonaviy va qulay shartlar yaratishga intilmoqda. Moliyalashtirish sohasini rivojlantirish maqsadida, kredit banklarida ishlab chiqilayotgan mahsulotlarga kupayib borish, import asosida korxonalarda tuzilayotgan investitsiyalar kuchayishi dastlabki vazifalarga tushundi.
Bu yil davomida, banklar faoliyati va moliyalashtirish sohasida kengayish kuzatish jarayoni davom etadigan ekanligini ko‘rmoqchimiz. O‘zbekiston banklarida muammoli kreditlar oshishi, korxonalarni kreditlari ortig’i amalga oshirilishi, O’zbekistondagi kredit banklari o’sishi, davlat banki tomonidan boshqa banklarga o’tkazilayotgan mablag‘larning ko‘payishi kabi muhim masalalar bugungi kunda moliyalashtirish sohasidagi ulushi ko‘rsatib turadi.
Korxonalarni kreditlari ortig’i amalga oshirildi
Ushbu oyda O’zbekistondagi banklar davlat va maxsus banklar hamda kommersiya banklari kredit liniyasiga hamkor bo’lib, korxonalarni kreditlamoqda davom etishdi. E’tiborli huquqiy va buxorolik korxonalari standartlariga javob beradigan loyihalar bosib o’tish mumkin.
Ushbu amalga oshirilgan kreditlar miqdori umumiy 2019 oyga nisbatan ortib borgan bo’lib, xususan maxsus banklar orasida kreditlarni ortga qaytarishdagi muammolar kuchaymoqda. Korxonalarni qobiliyatlariga qarab, banklar umumiy miqdordan kelib chiqqan kreditlarni balansga olish, shuningdek, muammoli kreditlarni martalab qiymatlantirishda ko’payishga qaror qildilar.
Joriy yilning to’g’risida, Korxonalarni inobatga olishdan tashqari, muammoli kreditlar va ulushi umumiy miqdorlari ham kuchaydi. Joriy yilning birinchi yarida nafaqat davlat banklari, balki boshqa banklar banklar tomonidan kredit olishda muammolar paydo bo’ldi.
Bu jarayonda, banklar o’zlariga biroz katta jahlan ochish va milliy mablag’larni tashqi kursdagi oshish yoki patogenezlariga qo’zg’atish imkoniyatiga ega bo’lishdi. Bu banklarning bajarishlari uchun zarur muxim korxonalar uchun muolajalar hosil bo’lishiga olib keladi. Banklar va korxonalarning bajarishi hamdar belgilardan o’tib, maslahatlar xodimi bilan kelishib ko’rishlari kerak.
O’zbekistondagi kredit banklari o’sishi
O’zbekiston kredit banklarining o’sishini tabiiy hollarda kuzatib borish mumkin. Banklar xususiy va jismoniy shaxslarni boshqarish va ularga kredit berish imkoniyatini yaratishgan holda yuqori darajada faoliyat yuritishgan. O’zbekistondagi kredit banklari hozirgi kunda ishlab chiqarish va import sohasida tashkil etilgan kompaniyalarga kredit beradigan miqdorlarda ko’plab mablag‘larni ajratib berayotgan.
Kredit banklarining o’sish miqdori xizmat ko’rsatishning yanada yaxshi yozuvi bilan bog’liq. Banklar yangi texnologiyalardan foydalanib, distsiplinli va tez ravishda xizmat ko’rsatishdan qutulishadi. Bu esa mijozlar uchun xizmat sifatini oshiradi va ularga ish osonlashtiradi.
O’zbekistondagi kredit banklarining o’sishi muammoli yo’l bilan bo’lishi mumkin. Maqsadli mijozlar, yuristlar va bank ishchi kadrlarini yanada o’rganishi, tashqi kreditlarni amalga oshirish tartibini mustahkamlash haqida ko’proq tushuncha va bilimga ega bo’lishi zarur.
Davlat banki tomonidan boshqa banklarga o’tkazilayotgan mablag‘larning ko‘payishi
Davlat banki, O’zbekistonning asosiy bank sifatida, tashkilotlarni rivojlantirish, moliyalashtirish va kreditlashtirishning asosiy vositalaridan biridir. Bu bankning asli vazifalari O’zbekiston tashki savdo operatsiyalarini oshirish va mamlakatning iqtisodiy rivojlanishini ta’minlash qayerda iktisodiyotning umumiy daryosiga ungidirilgan savdo markazi sifatida tuzilgan, u bilan bog’liq korxonalara kredit ishini o’tkazish va umumiy kredit portfelinig ishlab chiqish.
Bank tashkil etish kredit sanoati uchun e’tiborli bank tartibidagi asosiy mablag‘lar va iqtisodiyotning oilaviy sanoat muassasalarining boshqa iqtisodiyot tarmoqlariga tulov mablag’ining hansiligi ko‘ra ko‘p mavjud bo‘ladi. Buning natijasida banklar orasidagi tartibsizliklar va obezliklar amalga oshirishi mumkin.
Davlat banki banklarga amalga oshirilayotgan mablag’larni ko‘paytirish orqali tartibsizliklarni va obezliklarni kamaytirish uchun davlat tomonidan qurilgan muammosiz va hayotga kirib kelayotgan kreditlanish sohasi uchun muammoli ampulatsiya bilan bog‘liqdir.
Bu muammoli amalga oshirilayotgan kreditlar umumiy tartibda mablag’larining ko‘rsatkichining nisbatan ortib bormaganligi tufayli o’zgartirish mumkin. Bu tartibotni o’zgartirib borish mumkin, deb ta’kidlanganlar va bulardan kelib chiqadigan tartibotlar nisbatan kuchli tartib bilan bog‘liq o’zgarishlar bilan taminlanib chiqishi mumkin.
Kredit banki rivojlanishi va maxsus operatsiyalarning amaliyati davlat tomonidan ta мин qilinishi maqsadida sheriklar tomonidan avtomatik ravishda tasdiqlanishi mumkin etilgan mablag’lar va tartibotlariga qaramay, mavjud hamkorlik bo’yicha bank amalotlariga qatnashish mumkin.
Kimlarni tashqi kreditlardagi muammolarga qarab to’xtatdi?
Umumiy kreditlar miqdori ushbu yilda nisbatan katta bo’lib, tashki kreditlardagi muammolarga qarab bir necha marsa to’xtaladi. Kelgusida davlat banki tomonidan amalga oshiriladigan mablag’ning o’sishi, har bir kredit bankining o’sishining asosiy sababi hisoblanadi. U shu sabab atrofida korxonalarni kreditlari ortig’i amalga oshirilib, o’zbekistondagi kredit banklarining o’sishi ko’rib chiqildi. Tashqi kreditlardagi muammolarni yakka qanday ta’sir qildi? Ulushi- davlat banki tomonidan boshqa banklarga o’tkazilgan mablag’ning miqdori ushbu yili o’sib kechgan. Bunda, xorijiy kapitaldorlar tashkil topib, ulargadan mablag’ olinganlik hisobga olinmaktadir. oyga 4 mlrd iltimos. Xorijiy investorlar o’zbekistonda katta proyektlar boshlamoqda, shuning uchun ularga kreditlar berilmoqda. Buni ko’zda tutingizki, tashqi kreditlar miqdori her oy o’sadi va qo’shilib borayotgan kompaniyalarni muhokama qilish uchun yana ko’p vaqt va kuch sarf etish zarur.
11. Banklar orqali kreditlarning muammoliligi bo’yicha umumiy ulush miqdori
Ta’qriban to’rt oy ichida O’zbekistondagi banklarda berilayotgan kreditlar muammoli bo’lib qolgan miqdori umumiy 10.7 trillion so’mga teng bo’lgan.
| Tashkilot nomi | Kredit miqdori (mlrd so’m) | Nisbatan ko’paygan (%) |
|---|---|---|
| Poytaxt Banki | 2.3 | 21.5 |
| Aloqabank | 1.9 | 17.8 |
| Xalq Banki | 1.6 | 15.0 |
| Hamkorbank | 0.9 | 8.4 |
| O’zbekiston Temir Yo’llari Banki | 0.7 | 6.5 |
| Boshqa banklar | 3.3 | 31.8 |
Ma’lum bo’ldiki, banklar orqali berilayotgan kreditlar uchun Xalq Banki va Aloqabank nisbatan ko’p muammoliklar yuzaga kelgan. Ulush miqdoriga qarab, boshqa banklar umumiy kreditlar miqdorining 31.8% gacha hissasini tashkil etmoqda. Bunday holatni oldindan aniqlab chiqish va kreditlar muammoliligi bo’yicha ishlarni takomillashtirish yaqin kelajakda ko’p qattiy qo’llaniladigan masalalardan biri hisoblanadi.
Kreditlarga ulushi
11.4 mln dollar miqdoridagi muammoli kreditlar tashkil qilingan umumiy kredit miqdori nisbatan katta. Tashqi kreditlar xamda mahsulotlar importini amalga oshiruvchi kompaniyalarga qaratilgan kreditlar bilan birgalikda, bu muammoli kreditlar O’zbekistondagi banklar uchun muhum muammolar hisoblanadi.
Tashkil etilgan umumiy kredit miqdori: 11.4 mln dollar
Bundan tashqari, kredit banklarida muammoli bo’lgan boshqa kreditlarni kengaytirishga to’g’ri kelishgan. Bu holat xalkaro iqtisodiyati nisbatan kasbiy muammolar bolsa, O’zbekistonning moliyaviy tashkiloti ham shunday muammollar bilan bog’liq hisoblanadi. Davlat banki tomonidan boshqa banklarga o’tkazilayotgan mablag’larning ko’payishi xam buning quyidagi ko’rinishi bo’ldi:
– Tashqi kreditlar miqdori bo’yicha muammoli kreditlarga qarab tashkil etilgan tashkil miqdori.
Shuningdek, korxonalarni kreditlari ortig’i amalga oshirildi, shuningdek, O’zbekistondagi kredit banklarining o’sishi bilan ham kreditlarga ulush paydo bo’ldi.